SERGEY PROKOFIEV (1891-1953)

Rus müziğinde Prokofiev'in durumu 1917 ile ölüm yılı olan 1953 arasında çok değişiklikler geçirmiştir. 1917 ekim - kasımındaki Bolşevik ihtilâlinden altı ay sonra yurdundan ayrılmıştı. 1918'de Petrograd'da Prokofiev Haftası kutlanmıştır. Aynı yılda Prokofiev Amerika turuna çıkmak istediğini bildirdi. Prokofiev 7 mayıs 1918'de kısa bir zaman için Petrograd'dan ayrıldı. Dönmeğe niyetli değildi.

Fakat 1933'de Prokofiev geri dönmeğe karar verdi. Müziğini milli duyguları yaymak için kullandı. Vatanının en büyük bestecilerinden biri oldu ve çeşitli rütbeler aldı.

Şöhretinin ve eserlerinin büyüklüğüne rağmen, Prokofiev Rusya'da gözden düştü. Komünist Partisi yeni bir müzik siyasetinin kabul edildiğini ilan etmişti. Başta A. Jdanov olmak üzere bu komünistler, Rus bestecilerine yeni bir müzik şekli bulmalarını emrettiler. Modernden uzaklaşıp Rus mazisinin tekniğini ve stilini gösteren bir müzik ifadesine doğru gitmeleri isteniyordu. 10 şubatta Rus halk bestecilerinden bazılarının düşüncelerinde gerilik istidatları keşfediliyor, yalnız Prokofiev değil, Şostakoviç, Nikolay Mayakovski ve Visarion Şebalin de itham ediliyordu.

Moskova'daki Rus müzikçilerinin aleyhinde yapılan ithamlardan bir hafta sonra, Prokofiev, bir arkadaşına dedi ki: "Politikacılar politikacılarla çarpışsınlar, müziği müzikçilere bıraksınlar."

Bununla beraber politikacılar önünde boyun eğmek zorunda kaldı ve bundan böyle Batı etkisinden kurtulmaya, halkın kolayca anlayıp seveceği tarzda eserler vermeye çalışacağına söz verdi. Bu maksatla "Gerçek Adam'ın Hikâyesi" adlı bir operada halk motiflerini kullanmaya önem verdi.

Gene de bu eser tamamlandığı zaman resmî makamlar memnun olmadı. Eser, Khrennikov tarafından "moderne kaçan ve ahenksiz bir stille" yazıldığı için ayıplandı. Prokofiev'in kendini politikacılara beğendirmek için daha çok çalışması gerekiyordu. Bu maksatla "Barış Uğrunda Nöbet" adlı bir oratoryo yazdı. Yeni Rus edebiyatının istediği gerçek ve zevk verici stili kullanarak "Kış Şenlik Ateşi" adında sesli senfonik bir süit yazdı.

Bu iki eser 1951'de Prokofiev'e Stalin mükâfatını kazandırdı. Durumunu yeniden sağlamlaştırmış oldu. Ama yazdığı o eserler fazla bir değer taşımıyordu. 23 nisan 1951'de 60 ıncı yılını kutlamak için eserlerinden hususi bir konser verildi. Prokofiev konsere gidemiyecek kadar hastaydı, hem konseri hem de kendisi için yapılan gösterileri radyodan dinledi.

*

İyi bir sanatçı olan annesi, küçükken devamlı piyano çalmak suretiyle onu müziğe alıştırmıştı. On iki yaşındayken iki operanın hem güftesini, hem de bestesini yazdı. Bu arada üçüncü operasının kısımlarını, 12 piyano eseri, dört el için bir sonat besteledi. Müziğini gösterdiği Taneyev, istidadı olduğunu anladı, çalışmağa başlamasını tenbih etti ve: "Daha ilgi çekici bir armoni bul." dedi.

Prokofiev 13 yaşındayken St. Petersburg Konservatuvarına girdi. Orada Rimski-Korsakov, Çerapnin ve Liyadov ile on yıl beraber kaldı. Birçok eser yazdı. İlk basılan eserleri şunlardı: 1 No. piyano sonatı (op. 1); 4 etüd, piyano için (op. 2); Sinfonietta (op. 5); 2 koral eser (op. 7); 2 şarkı (op. 9); 1 No. lu konçerto (piyano ve orkestra için, op. 10); opera: Magdalene (op. 13) ve Balad (viyolonsel ve piyano için op. 15).

Öğrenciyken yazdığı bu müziklerin çoğunda birbirine uygun olmayan akortlar, tonaliteler ve melodiler vardı. Öğretmenlerinden bazıları yaptığı bu çeşit müzik karşısında şaşırmışlardı. 1 No. lu piyano konçertosu Petersburg Konservatuvarının konserinde ilk defa çalındığı zaman profesör ve besteci olan Aleksandr Glazunov sesleri duymamak için kulaklarını elleriyle tıkadı. Az sonra salondan kaçtı. Prokofiev, dehşete düşen Taneyev'e: "Nasihatinizi tuttum, daha ilgi çekici bir armoni bulmağa çalıştım." diyordu.

1914'te Prokofiev, kompozitör, piyanist ve orkestra şefi olarak mezun oldu. Geri kafalı olan profesörleri onun ileri tekniğine şiddetle itiraz ettiler. İkinci piyano konçertosu ile Rubinstein Armağanını aldı.

Konservatuvarı bitirdikten sonra, tatil yapmak üzere Londra'ya gitti. Orada Rus Balesinin empresaryosu Diyagilev'le karşılaştı. Bu sanatçı, Prokofiev'in tesiri altında kaldı ve bir bale müziği yazmasını istedi. Bu sırada Avrupa'da Birinci Dünya Savaşı başlamıştı. Dul bir kadının tek oğlu olduğundan askere alınmadı, kendini eserlerine verdi.

Prokofiev'in bale eseri Seythianlar üzerine yazılmıştı. Diyagilev temayı beğenmedi, fakat Prokofiev eserini beğenmişti. Bunu orkestra eserine çevirdi. Seythian Suiti, Prokofiev'in idaresinde ilk defa 29 ocak 1916'da Petersburg'da çalındı. Dinleyiciler ve kritikler onun modern stiline karşıydılar.

Moskova'da Seythian Suit'i büyük bir skandala sebep oldu. Orkestra hazır olmadığı için konser son dakikada tehir edildi. Müzik tenkitçisi Sebaneyev'in ne tehirden haberi vardı ne de zahmet edip konsere gitmişti. Eser çalınmadığı halde Sebaneyev'in tenkidi sabah gazetelerinde çıktı. Eserin tek kopyası da Prokofiev'in elinde olduğu için Sebaneyev'in tenkidini yazdığı zaman bu eserin tek notasını bile bilmediği ispatlandı.

Diyagilev bu sefer Prokofiev'den başka bir eser istedi. Rus folklorundan bir palyaçonun acaip hikâyesini seçti. Bu, "Chout" balesinin konusunu meydana getirdi. Savaş dolayısiyle o zaman sahneye konulmadı. Fakat 17 mayıs 192l'de Rus balesi tarafından büyük bir başarıyla Paris'te takdim edildi.

Diğer önemli eserlerini de o sırada tamamladı: Keman ve Orkestra için 1 No. Konçerto, Klasik Senfoni.

Amerika turu sevdası bir çeşit kaçma fırsatıydı. Masraflar Serge Koussevitzky'nin matbaası tarafından ödenecekti. 20 kasım 1918'de New York'ta kendi eserlerinden hazırlanmış bir piyano resitali verdi. Tenkitçiler çalış tarzını çok beğendiler, fakat modernizmini kabul etmediler. Amerikan tenkitçileri tarafından müziği şöyle tarif edildi: "Sanatta Bolşevizm", "Ahenksiz seslerin curcunası", "Eğer bu da müzikse ziraati tercih ederim." Başka bir tenkitçiye göre: "Bazı boş, zamanı bilinmeyecek kadar eski Asya yaylalarına devlerin hücumunu andıran hayaller."

Şikago'da biraz daha iyi karşılandı. Orada önemli bir vazife aldı: Şikago Operasının empresaryosu Italio Campanini yeni bir opera yazması için Prokofiev'le mukavele imzaladı. Ne yazık ki opera Üç Portakal Aşkı bittiği zaman Campanini, bunu oynamanın çok zor olduğunu anladı. iki yıl sonra Mary Garden, Şikago operasının idaresini eline alınca Prokofiev'in eserini 30 aralık 1927'de oynattı. Büyük bir başarısızlığa uğradı, fakat eser New York Operası tarafından başarıyla 1949 kasımında yeniden canlandırıldı.

Avrupa'da ve Amerika'da konserler verebilmek için Paris'e yerleşti. Bu arada en büyük eserlerini yazmağa devam etti. "Çelik Devri" adlı bale eseri Rus balesi tarafından Paris'te takdim edildi. Londra'da da büyük başarı kazandı. 50 nci yıldönümünde 1930'da yazdığı Dördüncü Senfoni, Boston Senfoni Orkestrası tarafından çalındı. İlk balesi "Le Fils prodigue" ve "Sur le Borystehene" Paris Operası tarafından temsil edilirken 5 No. lu Piyano Konçertosu da Berlin'de çalındı.

Prokofiev vatanına dönmeğe karar verdi. O zamandan itibaren memleketinin ihtiyaçlarını karşılamak için eser yazdı. Filimler için Teğmen Kije ve Aleksandr Nevski'yi yazdı. Çocuklar için senfonik peri masalları ve şarkılar besteledi: Peter ve Kurt.

1941'de Naziler Rusya'ya saldırdığında Prokofiev Moskova'nın bir kenar mahallesinde Kül Kedisi balesi üzerinde çalışıyordu. Birdenbire kendini savaşın havasına kaptırdı. Askeri marşlar, 1914'de savaşı aksettiren ilk ciddi eseri olan Senfoni Suiti'ni, 7 No. lu Piyano Sonatı'nı yazdı. Bu eserle Prokofiev ilk defa Stalin armağanını kazandı. 14 yıl sonra senfonik şekle dönerek Beşinci Senfoniyi besteledi. Bu eser hem Rusya'da, hem de Batı dünyasında büyük bir başarı sağladı. Fakat bu savaş yıllarının en güzel eseri muhakkak ki Harp ve Sulh'tür. Beş perdelik, altı kişi arasında geçmektedir. Güfte (sonradan Prokofiev'in ikinci karısı olan) Mira Mendelson tarafından hazırlanmıştı. Napolyon'un Rus seferini anlatmaktadır.

Prokofiev soğukkanlı, pratik, titiz, işini vaktinde yapan bir adamdı. Başarılı Amerikan iş adamları gibi bir hali vardı.

Prokofiev'in son yılları Moskova yakınındaki kasaba evinde geçti. Hasta ve sancı içinde olduğu halde öleceği ana kadar verimli oldu. Son büyük eserleri: Yedinci Senfoni, Taştan Yapılmış Çiçek oldu. 4 mart 1953'de beyin kanamasından öldü.

Kompozisyon stilinin gelişmesini bir dergide şöyle özetlemişti :

"Eserlerimde takip ettiğim temel kurallar şunlardır: İlk önce klasik, XVIII. yüzyılın klasik stili. Gavotlarda, Klasik Senfonilerde görüldüğü gibi.

"İkincisi, yenilik çağı; bana "İlgi çekici yeni bir armoni bul" diyen Taneyev'le görüştükten sonra. İlk önce bu yenilik hususi bir armoni dili aramaktan ibaretti, fakat bu daha sonra Seythian Süiti, İkinci Senfoni gibi kuvvetli muvmanları ifade etmek arzusuna çevrildi. Bu yenilik sadece armonik ifadeye değil aynı zamanda melodiye, orkestraya ve sahne tekniğine tesir etti.

"Üçüncüsü, Schumann toccata'sının tesirinde olan tarz. En az önemli olanı budur.

"Dördüncüsü liriktir. Birinci Keman Konçertosunun açılışında olduğu gibi, uzun melodilerde bulunur.

"Lirik stil ya karanlık kaldı, ya da dikkati çekmedi. Son yıllarda lirik ifadelere çok önem verdim.

"Bu dört madde ile yetiniyorum. Beşinci maddenin, ki bu "komik tarz"dır, tenkitçiler benim malım olduğunu ileri sürmeğe çalışmışlardır. Ben bu tarza da saygı duyarım."

BAŞLICA ESERLERİ 

Müzik Kategorisi	Eserler
Orkestra müziği	Klâsik senfoni (No. 1 Op. 25), 5. senfoni, 6. senfoni, 3. piyano konçertosu, 1. keman konçertosu, Peter ile Kurt, Teğmen Kije
Koro müziği	Aleksandr Nevski, kentet
Başkaca	Üç Portakal Aşkı, Harp ve Sulh operaları, Sulha Selâm oratoryosu, Çelik Asrı, Hayırsız Evlât, Romeo ve Juliette, Sinderella baleleri, 2., 3., 4. ve 7. senfoniler, 1., 2., 4., 5. piyano konçertoları, 2. keman konçertosu, Viyolonsel konçertosu, Seythian süiti, 3 keman sonatı, 2 yaylı sazlar kuarteti, 8 piyano sonatı, v.b.