Uzun yıllar kendisini küçümseyen bir dünya ile mücadele etti. Şimdiden bilinen gerçek, onun çağdaşı müzikçileri derin surette etkilediğidir. Düşünceleri en azından kompozisyonun temel meseleleri üzerinde dikkati toplamak gibi bir rol oynamıştır. Alban Berg, Anton Webern, Ernst Krenek ve Luigi Dallapiccola gibi sanatçıların kendi yolundan yürüdüklerini gördü.
Arnold Schönberg eserleri çok çalınmaktan ziyade ismi çok anılan bir sanatçıdır.
Schönberg başlangıçta Wagner müziğinin büyük ölçüde etkisi altında kalmış bir romantikti. "Verklaerte Nacht" (1899) ve "Gurre-Lieder" (1901) adlı eserlerinde bu etki açıkça görülür. Fakat çok geçmeden romantik halini terk etti. Cüretli bir hızla kısalığa ve kesinliğe yöneldi ve tonalite'yi bıraktı. 1907'de bestelediği "Fa diyez minör kuartet"ten sonra tam otuz yıl "anahtar imzası" kullanmadı. Tonalite despotizmi dediği kayıtlardan müziği kurtarmağa, hürriyete çıkarmağa çalışıyordu.
Schönberg müzikte ekspresyonizmin kurucusudur. Ekspresyonizm Fransız empresyonizmine Alman sanatının mukabelesiydi. Empresyonistler dış dünyanın izlenimleri ve nüansları üzerinde dururlarken ekspresyonistler Freud'un keşiflerinden de faydalanarak ruhi olayların derinliklerinde ilerlemeğe çalıştılar. Schönberg şöyle diyordu: "Sanatçının erişmeğe çalışabileceği tek hedef ancak kendini ifade etmektir." Empresyonist ressamların Debussy'yi etkilemeleri gibi Wassily Kandinsky, Oscar Kokoschka, Paul Klee, Franz Marc ve benzeri ekspresyonist ressamlar da Schönberg ve arkadaşlarını etkilemişlerdir. Romantik cereyan gibi ekspresyonizm de önce Alman kültür hudutları içinde kalan Orta Avrupa'da yerleşmiştir. Ekspresyonizm, Weimar Cumhuriyeti esnasında kuvvetinin doruğuna ulaşmıştır.
Sanatının ekspresyonist çağında Schönberg melodi ve armoni alanlarından on sekizinci ve on dokuzuncu yüzyılların yerleştirdiği ses kanunlarını reddetti ve atonal besteler yaptı. Ancak zamanla atonalite'nin hürriyetten ziyade anarşi getirdiğini farketti. Yıkmağa çalıştığı tonalite kaideleri yerine konacak yeni bazı kaidelere ihtiyaç duydu.
On iki ses tekniği (dodekafoni) böyle bir ihtiyaç içinde düşünüldü ve bulundu. "Beş Piyano Parçası Op. 23" dodekafonik müziğe geçişi haber verir; "Serenade Op. 24" te bu geçiş daha açık görülür. 1925 tarihli "Piyano için Süit Op. 25" adlı eser tamamiyle bu yeni teknik ile meydana getirilmiş bir bestedir.
On iki ses tekniği ne idi? Daha önceki beste sistemlerinde bir oktavı teşkil eden on iki sesten yedi tanesi seçiliyor ve bu yedi sesle meydana getirilen müziksel renk üzerinde eser besteleniyordu. Schönberg'in koyduğu usulde ise her on iki ses de aynı önemi kazanıyor ve seslerden her biri geri kalanlar kullanılmadan tekrarlanmıyordu. Birkaç satırla özetlenen bu yenilik gerçekte büyük bir değişikliği ifade ediyordu. Bu, müzik dili için yeni bir gramer icad etmek gibi bir şeydi.
Schönberg'in on iki ses tekniğiyle bestelenmiş ilk büyük eserleri olan "3 numaralı yaylı sazlar kuarteti Op. 30" (1927) ve "Orkestra için varyasyonlar Op. 31" (1928) da yeni teknik olağanüstü bir başarı ile uygulanmıştır. Fakat bu bestelerde Verklaerte Nacht, Gurre-Lieder ve Pierrot Lunaire gibi bu tekniğin icadından önce bestelenmiş eserlerin sıcaklığına raslanmamaktadır. Bu yeni müzikte daha çok yüksek ölçüde tahlilci bir zekanın beste meselelerini matematik denklemler gibi ele aldığı ve çözümlediği farkedilir. Yeni müzik kuru bir müzikti.
1933'ten sonra Schönberg müziğine insani kıymetleri de sokmağa muvaffak olmuştur. Yeni tekniğiyle bestelediği eserlere his unsurunu da sokarken, besteci, tekniğine karşı durumunu da değiştirmiş, sadece on iki ses tekniğiyle bestelemekten vazgeçmiştir.
*
Arnold Schönberg 13 eylül 1874'te Viyana'da doğmuştur. İlk tahsili esnasında keman dersleri de alıyordu. Aynca kendi kendine viyolonsel çalmayı öğreniyor, arkadaşlariyle birlikte oda müziği seanslarında çalıyor, bazı besteler de yapıyordu. On altı yaşına geldiği zaman meslekten bir müzikçi olmaya karar verdi. Babasının ölümünden sonra bestelerinden birini zamanın büyük Viyanalı bestecisi ve müzik öğretmeni Alexander Zemlinsky'ye gösterdi. Zemlinsky bestede o derece bir istidat gördü ki çocuğun sevk ve idaresi işini derhal üzerine aldı. Orkestrasında viyolonselist olarak ona iş verdi. Bir yandan da Schönberg'e polifoni dersleri veriyor, onu müzikçi arkadaşlarının çevresi içine sokuyor ve her fırsatta bilgi ve tecrübesinden faydalandırıyordu.
Birkaç yıl içinde bir yaylı sazlar kuarteti tamamladı. Bu, dinleyiciler önünde çalınan ilk eseridir. Eser tarafsızlıkla dinlendi. Fakat 1900 yılında çalınan bazı şarkılarından itibaren besteciye karşı dinleyicilerin husumeti başlamakta gecikmedi.
Schönberg'in çıraklık devrinin en önemli eseri 1899'da sekstet olarak tamamladığı ve 1917'de oda orkestrası için yeniden tanzim edeceği "Verklaerte Nacht"tır. Wagner müziğinin tesiri açıkça görülen eserde öte yandan Viyana'ya has yumuşak ve ılık bir hava hakimdir.
1900 yılında Jens Peter Jacobsen'in bir şiir kitabı üzerine bestelemeğe başladığı Gurre-Lieder adlı eserin bestesinin büyük kısmını 1901 sonlarında tamamladı, fakat orkestrasyonu ve son bir defa gözden geçirilmesi on yıl sürecektir. Arada "Pelleas ve Melisande" adlı senfonik şiiri, "Re Minör Kuartet"i ve "Kammer-symphony"yi tamamladı.
1901'de Alexander Zemlinsky'nin kızkardeşi Mathilde ile evlendi. Hemen sonra Berlin'e gitti ve orada bir kabare orkestrası idare etti. Richard Strauss'un tavsiyesi üzerine Stern konservatuarında öğretmenlik yapmaya başladığı zaman nihayet memnun kaldığı bir iş elde etmiş oldu.
1903 temmuzunda Viyana'ya döndü. Kendini besteciliğe ve öğretmenliğe hasretti. Bestelerinde günden güne daha şahsi ve daha cüretli oluyordu. Geleneksel armoni ve tonalite kaidelerini reddetmişti. Etrafında fikirlerine inanmış öğrenciler toplanıyordu. Alban Berg ve Anton Webern de bunlar arasındaydı. Viyana'nın büyük bestecisi ve orkestra şefi Gustav Mahler de kendisine yakınlık gösteriyordu.
1905'te Pellas ve Melisande'ın ilk çalınışını idare etti. Dinleyenler olsun, eleştirmeciler olsun bir anda bu müziğe düşmanlıklarını göstermekten çekinmediler. Bir eleştirmeci esere "elli dakikalık yanlış nota yığını" hükmünü yapıştırdı.
Re Minör Kuartet'in ilk çalındığı 15 şubat 1908 günü konser salonunda Schönberg'e karşı adeta bir isyan havası esti.
Schönberg müzik sanatı üzerinde düşüncelerini ortaya koymak üzere 1911'de "Armoni Kitabı" adında bir kitap yayınlamış, 1922 ve 1948'de bu kitapta iki defa düzeltmeler ve tamamlamalar yapmıştır.
Soprano ve orkestra için bestelenen "Pierrot Lunaire" ilk olarak 15 ekim 1912'de Berlin'de çalındı. Dinleyicilerin birbirine girdiği, bir kadının bayıldığı bu konserde dayak yiyen bir dinleyici başka bir dinleyici aleyhine mahkemeye başvurmuştur. Senelerce sonra bu davanın sürüp giden celselerinden birinde şahitlik eden bir doktor: "Konserdeki müzik o derece sinir bozucu idi ki... " diye ifade veriyordu.
Dinleyicilerin husumeti karşısında da olsa, her şeye rağmen, Schönberg'in müziği ve fikirleri yavaş yavaş kendine bir yol açıyordu.
"Gurre-Lieder" 23 şubat 1913'te ilk olarak Viyana'da çalındığı zaman dinleyiciler üzerinde derin bir tesir yaptı. Halk eserin sonunu ayakta dinledi ve sonra uzun uzun alkışladı. Besteciyi sahnede görmek isteyenler alkışlarına devam ederlerken Schönberg acele ile salonu terk etmişti. Durumunu şöyle açıklıyordu: "Bu gece alkış tutan bu dinleyiciler yıllarca beni tanımayı reddetmişlerdir. Şimdi beni takdir ettiler diye neden teşekkür borçlu olayım."
Bu eserin başarısı Schönberg'in mücadelesini artık tamamen kazandığına delâlet etmekten uzaktı. Bir ay sonra "Kammarsymphony"nin çalınması konser salonunda gene bir protesto havası estirdi.
Schönberg Birinci Dünya Savaşında Avusturya ordusuna hizmet etti. "Dodekafoni" yani "on iki ses tekniği" denecek olan sistem üzerindeki çalışmalara bu yıllarda başladı. 1915'ten 1923'e kadar sustu ve zihnini yeni tekniğiyle meşgul etti. On iki ses tekniğinin esaslarını koyduktan sonra bu teknikle meydana getirdiği eserler daha önceki bestelerinin davet ettiğinden daha da şiddetli muhalefetle karşılandı.
Savaştan sonra zamanını Berlin ve Viyana arasında taksim eyledi. Berlin Güzel Sanatlar Akademisine kompozisyon profesörü tayin edildi. Konser salonlarından, toplantılardan ve eleştirmecilerden günden güne daha ziyade uzaklaştı; arkadaşlarından ve öğrencilerinden mürekkep sıcak bir çevre içinde yaşamaya başladı. Viyana'da özel bir demek kurdu. Derneğin, ancak müziğine yakınlık gösteren eleştirmecilerin girebildiği salonunda, kendisinin ve öğrencilerinin eserleri rahatça çalındı.
Almanya'da Nazi hükümetinin iktidara geçmesi üzerine Avrupa'dan ayrılma kararı verdi. Daha önceleri Musevi dininden Hıristiyanlığa geçmişti; 24 Temmuz 1933'te bir Paris havrasında tekrar Musevi dinine döndü.
1933 yılı sonlarında Birleşik Amerika'ya gitti. Önce Boston müzik okulunda, sonra Güney Kaliforniya ve daha sonra da Kaliforniya Üniversitelerinde profesörlük yaptı. Yetmiş yaşında profesörlükten ayrıldı, fakat ölümünden bir ay öncesine kadar özel dersler vermeğe devam etti.
11 Nisan 1941'de Amerikan uyruğuna girmişti.
En iddialı eserlerinden bazılarını Birleşik Amerika'da bestelemiştir: "Dört numaralı Yaylı Sazlar Kuarteti", iki konçerto, "Orkestra için tema ve varyasyonlar", "Napoleon'a Kaside", "Varşova'da sağ kalan biri" adlı eserleri bunlar arasındadır.
Schönberg'in eserleri Birleşik Amerika'da ilgi ile dinlenmiştir. Avrupa'da 1910, 1920 yıllarında raslanan şiddetli dinleyici tepkileri geçmişti. Fakat geçmişe ait mücadeleleri bestecinin hareketlerine sonuna kadar tesir yapmağa devam etmiştir. Yetmiş ve yetmiş beşinci doğum yıldönümlerinde çalınan eserlerine gösterilen ilgiye rağmen.
Schönberg 13 temmuz 1951'de Kaliforniya'daki evinde ölmüştür. Yetmiş yedi yıllık hayatının sonunda yeter derecede anlaşılmamış ve takdir edilmemiş bir besteci olduğu şeklindeki kanaatini değiştirmiş değildi.
BAŞLICA ESERLERİ
| Müzik Kategorisi | Eserler |
|---|---|
| Orkestra müziği | Verklarte nacht (yaylı sazlar orkestrası için) |
| Orkestra için temler ve varyasyonlar | |
| Başkaca | Die Glückliche Hands, müzikli dram |
| Erwartung-monodrama | |
| Pierrot lunaire | |
| Gurre-Lieder | |
| Varşova'da Sağ Kalan Adam (erkek korosu, orkestra için söz) | |
| Kammersymphonie | |
| Orkestra için beş parça | |
| Yaylı sazlar ve orkestra için kuartet | |
| Piyano konçertosu | |
| 1 Napolion'a ode | |
| 4 yaylı sazlar kuarteti |
Yorumlar
Yorum Gönder